خب بعد از مدت‌ها بگذار از عشق بنویسیم.
بیا تا از عشق بنویسیم.
حکما معتقدند عشق در همه موجودات سریان دارد. شیخ‌الرئیس ابن‌سینا در رساله‌العشق و ملاصدرا در جلد هقتم اسفار به این مهم پرداخته‌اند.
تقریری از مسئله‌ی عشق ملاصدرا به این صورت است؛
« عشق کمال وجودی است.
هرچه کمال وجودی باشد، در همه مراتب هستی حضور دارد.
پس عشق در همه مراتب هستی وجود دارد. »
بسم‌الله
داشتم کتاب زان‌تشنگان را میخواندم. رسیدم به روایت سیزدهم «قتلینگ گینه» از خانم میرم گریوانی.
خانم گریوانی مثل روایت‌های دیگر مجموعه کتاب‌های آشوب تجربه‌ای از محرم و روضه در گریوان را در اینجا روایت کرده است. اما در بین ماجرا از کنایه‌ها و اصرار و کنجکاوی‌های دیگران نسبت به مجرد بودنش نیز سخنی به میان آورده است. من با همین قسمت کار دارم. نمی‌دانم چرا آدم‌ها به زندگی دیگران کار دارند؟ چرا وقتی نمی‌توانند کمکی به دیگری کنند در این مسئله، صرفا فشارها را با حرف‌هایشان بر او مضاعف میکنند؟
کمک بر دو نوع است، یا فکری است یا مالی. حال وقتی دیگران طبیعتا امکان کمک مالی ندارند، کاش می‌توانستند سکوت کنند و کاری به کار آدم نداشته باشند، چون یقینا از کمک فکری نیز عاجز هستند. این هم چند دلیل دارد، زیرا خودشان هنوز به مقدار کافی رشد فکری پیدا نکرده‌اند که بخواهند بار دیگری را نیز به دوش بکشند. همچنین زندگی‌شان از هجوم گزاره‌های کلیشه‌ای و عرفیِ عوامانه فراتر نرفته است. مثلا تا به تو می‌رسند می‌پرسند « اع چرا ازدواج نمیکنی؟ نمیخوای دینت رو کامل کنی؟ آدم اینجوری ناقصه‌ها!!! واقعا از شما بعیده‌ها» و هزاران گزاره‌ی نامفهوم دیگر. که اگر سر هر کدام از این گزاره‌ها با آن‌ها بحث منطقی و دقیقی کنی، یقینا خودشان به تناقض خواهند رسید. فقط گزاره‌ها و سوالاتی را قطار میکنند تا بلانسبت شکری خورده باشند وگرنه نه زندگی‌شان معنایی دارد و نه هدف خاص و متعالی‌ای برای ازدواج خودشان متصور بوده‌اند؛ فقط دست روزگار شرایطی نسبی را فراهم کرده است برایشان. وگرنه کثیری از این‌ها هدف خاصی نداشته‌اند در زندگی جز همین «بودن و نفس کشیدن».
لذا کسی که این احوال را تجربه کرده باشد، کاملا متوجه عمقِ ناراحتی و درد این روایت خانم گریوانی خواهد شد. شاید آدم تا به یک چیزهایی مبتلا نشود، به خوبی آن را درک نکند. همین چند روز پیش که پادکست «مجردها»یِ رادیو مرز رو شنیدم، متوجه می‌شدم که این قشر مجرد در جامعه‌ی ما فارغ از مسائل شخصی، چه رنج و دردی را از طعنه‌ها، متلک‌ها و سوال‌های نامربوط اطرافیان و مردم متحمل شده‌اند.
نقش دین در معنابخشی به زندگی
پرسش از معنای زندگی گرچه مسئله ی جدید و مهمی در فلسفه و تاملات امروز بشر می باشد ولی باید توجه داشت که می توانیم این مسئله را در کنار دین ، از جمله سوالات اساسی بشر برشماریم.
معنای زندگی افق روشنی است که انسان برای حیات خویش در نظر میگیرد یعنی نگاهی است که انسان برای چراییِ بودنش ، چگونگیِ بودنش ، و به کجا سفر کردنش در این عالم هستی برای خویش در نظر میگیرد. گاهی این افق در نهایت وسعت خود به مرزهای این عالم مادی ختم میگردد؛ اما برای دسته ی دیگری از انسان ها ، تا بی نهایتِ وجود ادامه می یابد. اینجا تفاوت شگرف و تکان دهنده ای میان این دو دسته از انسان ها به وقوع پیوسته است ؛ چراکه برای گروه اول ، معنای بودن و زیستن در چارچوب و محدوده ای موقَّت بروز و ظهور می یابد و این تازه آغاز پوچی و بی معنایی زندگی انسان است ؛ تا جایی که گاهی برایش پایان یافتن زندگی برای در امروز یا فردا دیگر تفاوتی نمی کند. بی معنایی می تواند ناشی از بی هدفی یا بی انگیزی زندگی باشد ، یعنی انسان آنچنان حس بی هویتی می کند که دیگر زیستن برایش معنایی ندارد.
حال باید دید آیا راه حلی وجود دارد که این بحران را برای انسان به تعویق بیندازد یا اینکه بتواند کاملاً آن را رفع کند؟ برای حل این مسئله اندیشمندان مختلفی با انگیزه ها و تفکرات متفاوت به بررسی پرداخته اند و بعضاً راه حلی درخور تامل ارائه کرده اند. برخی انسان را به علم ، برخی به هنر ، برخی به عشق و محبت ، برخی به مقام و ثروت ، برخی نیز به آزادی ارجاع داده اند و سعی بر این داشته اند که با این امور انسان را از معضل بی معنایی رهایی ببخشند. در کنار این راه کارها ، مولفه ی دیگری وجود دارد که به باور برخی دیگر از اندیشمندان می تواند در جایگاه راهکاری حقیقی و اساسی بنشیند ؛ و آن دین است که بنابر ویژگی هایش می تواند عنصری اساسی و محوری در معنابخشی ایفا کند.
برای روشن شدن بحث سه معنایی که برای معنای زندگی آورده اند را ذکر میکنیم:
1 – گروهی معنای زندگی را به عنوان هدف زندگی در نظر گرفته اند و زندگی معنادار را زندگی هدفمند تعریف میکنند ( فیلیپ کوئین، مسیحیت و معنای زندگی)
2 – گروهی ارزش زندگی را به عنوان معنای زندگی در نظر گرفته اند .(جوزف رونز ، عشق زمینی و معنا در زندگی و دین)
3 – گروهی نیز بر مفهوم فایده یا کارکرد زندگی تاکید کرده اند.
این که بتوانیم معنای مناسبی را برای "معنا" بیابیم نیز میتواند کمک شایانی به شکل گیری معنای زندگی کند ؛( ما با توجه به اهمیت و غلبه ی قسم اول ، در اینجا از معنای نخست استفاده خواهیم کرد و در صورت نیاز به معانی دیگر ، به آن اشاره خواهیم کرد.)
انسان در زندگی اهداف مختلف و متفاوتی را مورد توجه قرار می دهد . برخی از عواملی که برای معنابخشی زندگی ذکر کرده اند در بُعد مادی قابلیت معنابخشی دارند و یا برخی نگاهی به گرایشات متنوع انسان داشته اند اما هر یک دارای نواقصی هستند که به نظر می رسد آن را از جامعیّت در خواهد کرد ؛ لذا باید به دنبال عاملی بگردیم که توانایی های بیشتری در این زمینه داشته باشد. بنابر باور اندیشمندان دینی ، دین در سه ساحت بینش ، گرایش و کنش می تواند مورد توجه قرار گیرد .( آنچه مورد نظر ماست نقش دین در نگاه به اهداف دنیوی و اخروی زندگی انسان است. این اهداف از چنان قوّت و استحکامی برخوردار هستند که میتوانند به تنهایی به مقابله با معضلات مهم بی معنایی بپردازند.)
وجود فاکتورهایی در دین سبب تمایز اساسی آن با دیگر عوامل میشود زیرا دین در دو بعد حیات دنیوی و اخروی ، در دو ساحت مادی و معنوی به ارائه راهکار برای زندگی انسان پرداخته است. چنانکه علامه جعفری از زندگی اعلای انسانی به « شکوفا کردن زندگی گذران از چشمه سار حیات تکاملی و شخصیت انسانی را در حرکت به سوی ابدیت به ثمر رسانیدن »[1] تعبیر میکنند.
حال باید این را نیز در نظر گرفت که انسان بر اساس فطرت الهی خویش گرایش به سوی این اهداف الهی و مقدس را انتخاب می کند و بنابر سنخیتی که بین او و این اهداف برقرار می گردد ، در این مسیر رهسپار خواهد شد. مشکل اساسی انسان در بی معنایی زندگی پوچی و بی هدفی است ، بنابراین باید دید چگونه دین از این پوچ گرایی و بی هدفی جلوگیری خواهد کرد. ما با توجه به این ویژگی های دین به دنبال تبیین معنای زندگی هستیم.
پرسش از معنای زندگی شاید مسئله ی جدید و مهمی در فلسفه ی امروز بشر باشد ولی باید توجه داشت این مسئله هم در کنار دین ، قدمتی به طول حیات بشری دارد و همواره از سوالات کلیدی انسان بوده است . این که بتوانیم معنای مناسبی را برای "معنا" بیابیم میتواند کمک شایانی به شکل گیری معنای زندگی کند ؛ حال این که ما چه معنایی را برای زندگی لحاظ میکنیم هم در جهت گیری های آینده ما موثر است و مطمئناً نشات گرفته از اندیشه های گذشته ی انسان نیز هست .
برای یافتن معنای زندگی ، توجه به عواملی که در شکل گیری معنابخشی موثر هستند مهم است . هر یک از این عوامل میتواند بخشی از معنا را تولید کند . اما نکته اصلی در آن عنصری است که برای ما نقش محوری را ایفاء می کند ؛ لذا برای زیست مومنانه در دنیای معاصر ، دین نقشی اساسی را در این معنابخشی اجرا میکند و این را باید تبیین کرد که دین نه به عنوان عاملی که شانه به شانه ی دیگر عوامل می کند بلکه در این ماجرا نقشی حیاتی ایفا میکند . نکته ی دیگر این که این دین باید توانایی وصال انسان به سعادت و حیاه طیبه را دارا باشد نه صرفاً یک معنویتی خودبنیاد که منحصر در بخشی خاص باشد لذا چیستی آن و علل گرایش به آن از مسائل مهم است.
